مبانی روانشناسی اجتماعی

روان شناسی اجتماعی درحدفاصل روان شناسی وجامعه شناسی قرار دارد.این علم به توصیف وتبیین "خود"در تعامل با "دیگران"می پردازد و کیفیت استمرارمناسبات آنان را پی می گیرد. ازاین رو،مطالعه پدیده هایی نظیرشخصیت ورفتاروکنش گرایش و گروفرهنگ،سرلوحه کار روان شناسی اجتماعی واقع می شود.

در این میان یکی ازمسائل عمده روانشناس اجتماعی این است که دریابد چگونه تمایلات خودپرستانه آدمی در جریان جامعه پذیری به تمایلاتی نوع دوستانه مبدل می گردد.در اینجااولا باید مشخص کرد ذهنیت تعیین کننده روابط اجتماعی انسان شامل چه عناصری است و ثانیاروابط اجتماعی انسان چگونه روی این ذهنیت اثر کرده و تمایلات آن را جهت می بخشند.

در پاسخ به چنین مسائلی است که نظریه های روان کاوی ورفتارگرایی وگشتالت،روان شناسی اجتماعی رابه روانشناسی نزدیک ترنشان می دهند.مثلا روان کاوی به توصیف وتبیین رفتارانسانی برحسب انگیزشی برآمده از ناکامی درمواجهه با جهان می پردازد که دراین میان،فرهنگ و جامعه هم نقش ناکام کننده در برابر شخصیت دارندوهم ازآن تاثیرمی پذیرند.رفتارگرایی اما انسان را موجودنیازمندمی داندکه در مواجهه با محیط ارضاءکننده یاناکام کننده این نیازها به یادگیری متوسل می شود.یادگیری نیز دراین چشم اندازعبارت است از تقویت یا تضعیف پاسخ های اکتشافی انسان در نتیجه دریافت پاداش و هزینه از برخوردبا محرک ها. بالاخره نظریه گشتالت،انسان را موجودی می داندکه بنا به ادراک خود چنان با دیگران تعامل می کند که ارگانیسم خویش را درکمترین حد تنش با محیط، منطبق و همساز گرداند. این درحالی است که خود ادراک نیز متاثر از تعامل آدمیان چونان محیط اجتماعی کنش به شمار می آید و البته این محیط هم متقابلا از ادراک تاثیر می پذیرد. بنابراین اگر روان کاوان به من ورفتارگرایان به یادگیری اعتنایی درخور دارند؛اما گشتالت گرایان به خودنگری عنایت ویژه ایی می ورزند.

ازدیگرسوروان شناسی اجتماعی اما به اتکای نظریه تعاملات نمادین به جامعه شناسی نزدیک تر می شود. از این نگره،خودزاده تعامل است و البته متقابلا همین خود برتعاملات نیز موثرواقع می گردد. دراین عرصه،فرد پس ازتولد به فرایندجامعه پذیری و نهادپذیری از طریق نقش پذیری و پایگاه پذیری وارد می شود. سپس تجارب حاصل از این فرایند،خود اورا به اتکای تعاریف ذهنی منطبق با انتظارات دیگران تکوین می بخشند.البته توزیع و دسترسی به انواع تجارب برای افرادچنان نابرابر و خاص است که این امرمی تواند نظم و قاعده رفتارفردی را توصیف و تبیین کند؛زیراهمین وضعیت است که فردرااز سایر افراد درون گروه وبرون گروه متمایز می سازد. در واقع از این حیث،خود هم می تواند رفتار راهدایت کند؛ هم برجهت گیری و استمرارتعامل موثرواقع شودوهم در مواجهه با وضعیت های گروهی و سازمانی به تعاریف جدیدی ازخویش دست یابد.

از منظر اخیر،کنش فرد وگروه تایع تعامل خودها است. تعامل خودها نیز به واسطه میانجی های ارتباطی نظیرزبان نمادین شکل می گیرد. به این ترتیب،تعاملات نمادین یه تنوع هویت ها چونان صفات کیفی خودها می ا نجامد و از انگیزه های ناهشیار بسی دورتر می ایستد و با این حال هر دوی تعامل گرایان و روان کاوان را علیرغم اتخاذ نقاط عزیمت انگیزشی متمایز نظیر گرایش و غرایز (سائق ها)،در یکسان شدن یا به عبارتی همزمانی تکوین شخصیت و محیط اجتماعی رفتاروابستگی خود به دیگران در حیطه فردیت یابی به وحدت می کشاند.

براین مبنا سازمان کتاب حاضر پس ازتاملی گذرا درطبع و غریزه و رفتار و تکانه های زیستی و انگیزش های اجتماعی؛نقش وپایگاه اجتماعی را درقالب موضع اجتماعی بر می رسد. از این حیث مشخص خواهدشد انطباق و همسازی با مواضع اجتماعی است که ساخت نقشینه اجتماعی را رقم می زند. این ساخت قاعدتا متاثر از همان جامعه پذیری است که عمدتا ازطریق نقش آفرینی حاصل می آید. در این صورت،فرد می تواند شخصیتی به دست آوردکه ازادراک وعاطفه مشحون است و شناخت هایش را سرشار ازسازگاری و ناسازگاری می کند. همین امرنیز می تواندمبنای تکوین گرایش های خوداوگردد. به علاوه همین گرایش ها قادرندجاذبه و دافعه شخصیتی را هم به وجودآورند. درهر حال اما انتقال جامعه به شخصیت از طریق زبان و یادگیری و ارتباطات صورت می گیرد و در ادامه،نهادپذیری شخص را به تکوین گروه های انسانی- اجتماعی و بر آوردن کارکردهای آنها خصوصا در شکل نخستین پیوند می زند. همچنین پویش های گروهی به اتکای عقاید عمومی سر از پویش های سازمان در می آورندوبررسی نفوذ و رهبری را درقالب تبلیغات و ایدئولوژی ضروری می سازند.در این میان البته شائبه دژکارکردهای شخصیتی- گروهی می تواند منادی بروزاختلالاتی نظیرپرخاشگری وجنگ و جنگ روان در صحنه تعاملات انسانی – اجتماعی باشد.مع هذا در مجموع فرهنگ به اتکای گره زدن شخصیت و کنش، به پایداری مناسبات اجتماعی حکم می دهد و ازاین رو،نتیجه گیری با پی گیری کتاب با پیگیری نسبت فرهنگ و شخصیت و کنش اجتماعی،ختم مقال می کند.